PROCESI I INTENGRIMIT EUROPIAN TË SERBISË ËSHTË NDALUR DHE KËTU SHIHET MIQËSIA VUÇIÇ-RAMA

Interviste e Ardian MUHAJ, profesor i Universitetit te Lisbones, për gazetën autoritative “Danas“

Ivana Shundiç Mihoviloviç, Danas, përktheu Jusuf Buxhovi

Aleksandër Vuçiçi dhe Edi Rama duket se janë miq të mëdhenj dhe ky është paradoks. Ata janë bashkuar në mënyrë që Serbia dhe Shqipëria të jenë vendet më të varfëra nga pjesa tjetër e kontinentit, thotë në bisedë për gazetën “Danas” Ardian Muhaj, historian dhe studiues nga Shqipëria i cili ka marrë gradën doktor në Universitetin e Lisbonës.

Muhaj merret me studime nga fusha e historisë së ekonomisë, detarisë dhe studimeve mesdhetare si dhe historisë moderne dhe mesjetare. Që nga viti 2008 është antar i Akademisë për historinë në Lisbonë.

Në bisedë për gazetën Danas ai kujton se në një analizë për shtypin shqiptar (gazetamapo.al) para disa vitesh ka parashikuar një skenar tjetër, por me sa duket, zhvillimi i marrëdhënieve mes Serbisë dhe Shqipërisë ka ecur në drejtimin e kundërt, ose sipas “skenarit më të keq”.

“Danas”: Çfarë nënkuptoni kur thoni skenarin më të keq? A thua se miqësia Vuçiç-Rama po e largon Shqipërinë nga BE?

A. Muhaj: Mendimi im është se sot vetëm tre subjekte politike apo vende të kontinentit europian kanë akses në Mesdhe: BE, Mali i Zi dhe Shqipëria. Pritjet janë që Mali i Zi të jetë vendi i parë nga Ballkani Perëndimor që do të anëtarësohet në BE.

Pas anëtarësimit të Malit të Zi në BE, në kontinentin europian do të kishin mbetur vetëm dy subjekte politike që do të kishin akses në Mesdhe: Bashkimi Europian dhe Shqipëria. Nga Deti i Veriut dhe Atlantiku Verior deri në Mesdhe, Shqipëria në Mesdhe dhe Rusia në Baltik do të jenë të vetmet vende në kontinentin evropian që do të kenë akses në Mesdhe dhe Atlantik, por nuk do të jenë pjesë e Zonës Ekonomike Evropiane. (ZEE).

“Danas”: Megjithatë, në dy vitet e fundit, siç e pranojnë zyrtarët e BE-së, Mali i Zi ka regresuar në atë rrugë dhe procesi i mëtejshëm i anëtarësimit në BE është shumë i vënë në pikëpyetje.

A.Muhaj: Tranzicioni i Malit të Zi në BE do të ishte një humbje e pallogaritshme ekonomike dhe gjeostrategjike për Serbinë. Anëtarësimi i Malit të Zi në BE e detyron Serbinë t’u drejtohet shqiptarëve për ndihmë, për të zbutur pasojat negative që do të sillte ky izolim ekonomik dhe gjeostrategjik.

Integrimi i Malit të Zi në BE, më shumë se integrimi i tij në NATO, do të sillte një ndryshim rrënjësor të situatës gjeostrategjike në Ballkan.

Duket se ajo që e shqetëson më shumë Vuçiqin nuk është hyrja e Malit të Zi në NATO, por integrimi i tij në BE. NATO ka të bëjë me sigurinë, ndërsa BE-ja ka të bëjë me ekonominë. E para është si një çantë e ndihmës së parë urgjente, e cila mund të mos përdoret kurrë, ndërsa e dyta është si një frigorifer që ruan nevojat e përditshme dhe përdoret gjatë gjithë kohës.

Me anëtarësimin e Malit të Zi në BE, të gjitha vendet fqinje të Serbisë ose do të jenë pjesë e BE-së, si: Kroacia, Mali i Zi, Hungaria, Rumania, Bullgaria, ose vende shumica e të cilave janë pa dalje në det dhe të rrethuara nga BE dhe Shqipëria, si p.sh. Bosnja dhe Hercegovina, Maqedonia e Veriut dhe Kosova.

“Danas”: Mundësitë janë të tilla që nuk ka rrugëdalje. Cili është qëndrimi juaj?

A.Muhaj: E vetmja mënyrë për të lehtësuar këtë izolim të pritshëm të Serbisë, mes BE-së dhe shqiptarëve, është hapja e pjesës më të dobët të rrethimit, pra shtetit shqiptar.

Lexo më shumë Osmani pritet me nderime shtetërore nga presidenti malazez

Mbyllja e portës së Malit të Zi duket se ka aktivizuar planin rus për të sponsorizuar afrimin dhe bashkëpunimin e ngushtë mes Tiranës dhe Beogradit. Pa bashkëpunim me Tiranën, Serbia do të vihej në një izolim të tillë sa do të detyrohej të pranonte BE-në në vend të Rusisë.

Vuçiq nxiton të sigurojë një rrugëdalje nga ky skenar dhe dera e shpëtimit është Tirana dhe po mundohet ta mbajë hapur me çdo kusht. Pas sigurimit të kësaj daljeje në rast emergjence, Vuçiq mund të luajë lojën sfiduese me Brukselin dhe të devijojë procesin e integrimit në BE.

Ndaj duket se Tirana po përpiqet me dëshirë të zbusë efektet negative që do të kishte për Serbinë integrimi i Malit të Zi në BE. Fatmirësisht për Vuçiqin, duket se Tirana po bën të pamundurën për ta shpëtuar Serbinë nga ky izolim ekonomik dhe gjeostrategjik.

Fatkeqësisht për ne, duket se e ofrojmë këtë ndihmë pa kushte dhe me gjithë zemër. Me fjalë të tjera, që Serbia të mos jetë plotësisht e izoluar, është e domosdoshme që Shqipëria të mos hyjë në BE. Prandaj është ndalur procesi i integrimit europian të Shqipërisë dhe këtu shihet miqësia Vuçiç-Rama.

“Danas”: Si është situata në Shqipëri pas gati dhjetë vitesh qeverisje socialiste? A ka tronditur elitën qeverisëse shqiptare arrestimi dhe aktakuza e fundit e ish-zyrtarit të FBI-së, Charles McGonigal?

-A. Muhaj: Situata në Shqipëri po përkeqësohet çdo ditë e më shumë. Aftësia e qeverisë Rama për të qëndruar në pushtet nuk është më e lidhur me forcën e saj, por me dobësinë e koalicionit opozitar.

Në Shqipëri Rama po përpiqet të imitojë Vuçiqin në shtypjen e opozitës dhe të bëhet “mbret” në Republikë.

Çështja McGonigal do të lëkundë besueshmërinë e qeverisë së Ramës në qarqet ndërkombëtare, veçanërisht në SHBA, dhe ky është një zhvillim shumë i rëndësishëm. Qeveria e Ramës u izolua shumë shpejt.

Ringjallja e opozitës pas kërcënimit ekzistencial me të cilin duhej të përballeshin në dy vitet e fundit është një tjetër ngjarje e rëndësishme që, e kombinuar me humbjen e mbështetjes ndërkombëtare për qeverinë e Ramës, mund të sjellë një kontekst të ri politik në Shqipëri. Me këtë Vuçiq do të humbasë edhe një aleat të rëndësishëm në rajon.

“Danas”; E deri atëherë… Janë të shpeshta vlerësimet se tre qendrat politike Beograd-Tiranë-Zagreb po minojnë stabilitetin në rajon, ndërsa tre shtetet më të vogla Kosova, BeH dhe Mali i Zi janë “probleme” siç perceptohet nga Perëndimi. Cila është përshtypja juaj?

A. Muhaj: Serbia është një vend që kërcënon vazhdimisht fqinjët e saj. Dhe është interesant fakti se të gjitha shqetësimet në marrëdhëniet e mira të vendeve të rajonit janë të lidhura me qëndrimin agresiv të Serbisë ndaj këtyre fqinjëve të paqëndrueshëm apo të vegjël.

Në çdo çështje dypalëshe në rajon, Serbia është një nga palët. Nga njëra anë, Mali i Zi, Bosnja dhe Hercegovina, Shqipëria, Kosova dhe Maqedonia e Veriut kanë marrëdhënie të mira mes tyre, qoftë dypalëshe apo shumëpalëshe.

Nga ana tjetër, marrëdhëniet dypalëshe ndërmjet Serbisë dhe Bosnjë-Hercegovinës, Serbisë dhe Malit të Zi dhe Serbisë dhe Kosovës janë problematike dhe në të gjitha rastet Serbia është pjesë e problemit. Sigurisht, në të gjitha rastet, Serbia ka potencialin të jetë pjesë e zgjidhjes dhe të nxisë fqinjësinë e mirë, por për këtë nevojitet lidership politik i përgjegjshëm.

“Danas”: Duke folur për udhëheqjen e përgjegjshme politike, presidenti serb Aleksandar Vuçiç ishte nën sanksionet e BE-së në vitin 1999 si Ministër i Informacionit i Millosheviçit dhe iu ndalua hyrja në BE. Albin Kurti në atë kohë ishte i burgosur politik i atij regjimi. Sot Vuçiq është një “aleat i besueshëm” i Perëndimit, ndërsa Kurti do të ishte i lumtur të anashkalohej. Çfarë mesazhi po na dërgon Perëndimi në këtë mënyrë?

A.Muhaj: Mendoj se kjo nuk ka të bëjë me qëndrimin e Perëndimit ndaj Vuçiçit, por me aftësinë e tij për të pasur një aleat rajonal në Tiranë, kryeministrin Rama, dhe nga kjo pikë fuqie si Vuçiq ashtu edhe Rama po negociojnë për të qëndruar në pushtet. Kur të prishet lidhja Vuçiç-Rama, të dy do të humbasin fuqinë e tyre negociuese si autokratë të pranueshëm për BE-në.

“Danas”; Perëndimi këmbëngul në Unionin e Komunave Serbe (ZSO), i cili shihet si Republika Srpska e re. Kurti prezantoi platformën e tij ZSO në të cilën ndër të tjera kërkon reciprocitet në Serbi. A mund të zbatohen argumentet e Derek Scholl dhe Gabriel Escobar për krijimin, le të themi, të një shoqate të komunave shqiptare, hungareze apo boshnjake në Serbi, apo komuniteti etnik është i rezervuar vetëm për serbët?

A. Muhaj: Po patjetër. Kur BE-ja dhe SHBA-ja e pranojnë këtë parim në rastin e Kosovës, ka dyshime nëse komunitetet etnike në Serbi do të kërkojnë të njëjtën gjë, por nuk ka dyshim dhe nuk ka mundësi që BE-ja dhe SHBA-ja të kundërshtojnë diçka që ata vetë e kanë përkrahur në Kosovë. Dhe mendoj se nëse Kosova duhet të merret vetëm me një asociacion të komuniteteve etnike, Serbia do të ketë një zinxhir të proceseve të tilla.

Sigurisht, në afat të shkurtër Vuçiq mund të ndihet mjaft i fortë për ta kundërshtuar këtë ide, por në planin afatmesëm dhe afatgjatë do të rezultojë mbrapsht.

“Danas”: Po në rastin e Kosovës?

A. Muhaj: Në rastin e Kosovës jemi dëshmitarë të një paradoksi, sepse nëse do të kishte vullnet politik në Beograd, fqinjësia e mirë mes shqiptarëve dhe serbëve mund të ishte realitet. Beogradi ka nevojë për një elitë akademike dhe politike që kupton se asnjë vend në botë nuk lejohet të pretendojë të drejta politike që datojnë, në një kontekst spekulativ, në shekullin e 14-të ose të 15-të.

Është një iluzion. Bota po përpiqet të ushqejë tetë miliardë njerëz të gjallë dhe askush në skenën ndërkombëtare nuk po mendon të krijojë vend për të drejtat e miliona njerëzve që kanë jetuar gjashtë shekuj më parë. Të pretendosh Kosovën bazuar në një narrativë spekulative nga fundi i shekullit të 14-të nuk ka kuptim dhe është e pamundur të pohohet si e drejtë në çdo tryezë diplomatike, kudo. Është një iluzion. Konteksti gjeopolitik dhe ligji i kombeve të shekullit të 21-të nuk kanë asnjë lidhje me kontekstin e shekullit të 14-të.

Nga ana tjetër, Unioni i Komunave me shumicë serbe mund të ngjajë me Republikën Srpska, por konteksti është shumë i ndryshëm.

Republika Srpska u krijua në fund të luftës dhe Bashkimi i Komunave me shumicë serbe po detyrohet pas 25 vitesh paqe. Plotësisht i palogjikshëm dhe paraqet një paradoks tjetër.

Bashkimi i komunave me shumicë serbe është një ide shumë e keqe për Kosovën, por së shpejti mund të jetë një precedent shumë më i keq edhe për Serbinë. Mos i bëni fqinjit tuaj atë që nuk do të dëshironit për veten tuaj. Do të kthehet në Serbi si bumerang.